معنای زندگی در روایات+ مفهوم زندگی از نظر بزرگان

پرسش از معنای زندگی، دغدغه ای دیرینه و همیشگی برای انسان بوده است. این پرسش، در اعصار مختلف و در فرهنگ ها و تمدن های گوناگون، به اشکال مختلف مطرح شده و پاسخ های متنوعی نیز به آن داده شده است.

در این میان، ادیان الهی و بویژه دین اسلام، و همچنین سخنان بزرگان و اندیشمندان، همواره به عنوان منابعی ارزشمند برای یافتن پاسخ به این پرسش بنیادین، مورد توجه بوده اند. در این مقاله، تلاش خواهیم کرد تا با تکیه بر روایات اسلامی و سخنان بزرگان، به بررسی معنای زندگی از این منظر بپردازیم و به درکی عمیق تر و جامع تر از این مفهوم دست یابیم.

معنای زندگی در روایات اسلامی: بندگی و قرب الهی

در روایات اسلامی، معنای زندگی به طور عمیق و ژرفی با مفهوم “بندگی” و “قرب الهی” پیوند خورده است. از منظر اسلام، انسان به عنوان اشرف مخلوقات، برای هدفی متعالی و ارزشمند آفریده شده است و آن هدف، چیزی جز بندگی خالصانه خداوند و تقرب به ذات اقدس الهی نیست.

قرآن کریم در آیه 56 سوره الذاریات به صراحت بیان می فرماید: “وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ”؛ “و جن و انس را نیافریدم جز برای آنکه مرا پرستش کنند (و بندگی نمایند)”. این آیه شریفه، به روشنی هدف اصلی خلقت انسان را “عبادت” و “بندگی” خداوند متعال معرفی می کند.

بندگی در اسلام، صرفاً به انجام مناسک عبادی محدود نمی شود، بلکه مفهومی جامع و فراگیر است که تمام ابعاد زندگی انسان را در بر می گیرد. بندگی حقیقی، به معنای تسلیم محض در برابر اراده الهی، اطاعت از دستورات او، و تلاش برای کسب رضایت پروردگار در تمام شئون زندگی است.

در روایات اهل بیت علیهم السلام نیز، بر اهمیت بندگی و نقش آن در معنا بخشیدن به زندگی، تأکید فراوانی شده است. امام علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرمایند: “إِنَّمَا الدُّنْيَا دَارُ مَمَرٍّ لَا دَارُ مَقَرٍّ وَ النَّاسُ فِيهَا عَلَى قِسْمَيْنِ قِسْمٌ بَاعَ نَفْسَهُ فَأَوْبَقَهَا وَ قِسْمٌ ابْتَاعَ نَفْسَهُ فَأَعْتَقَهَا”؛ “همانا دنيا، سراى گذر است نه جاى ماندن، و مردم در آن دو دسته اند: دسته اى خود را فروختند و به هلاكت افكندند، و دسته اى خود را خريدند و آزاد ساختند.”

در این بیان نورانی، دنیا به عنوان گذرگاهی برای رسیدن به سرای آخرت معرفی شده و انسان ها به دو دسته تقسیم می شوند: کسانی که به مادیات دنیا دل می بندند و خود را به هلاکت می اندازند، و کسانی که با بندگی خدا و کسب رضایت او، خود را از بند دنیا و هواهای نفسانی آزاد می سازند و به رستگاری می رسند.

از دیگر روایات ارزشمند در این زمینه، می توان به حدیث قدسی “کنت کنزا مخفیا فاحببت ان اعرف فخلقت الخلق لکی اعرف” اشاره کرد. بر اساس این حدیث، خداوند متعال، گنجی پنهان بود که اراده فرمود شناخته شود، پس مخلوقات را آفرید تا او را بشناسند. این روایت، نشان می دهد که هدف از خلقت انسان، معرفت و شناخت خداوند است و این معرفت، از طریق بندگی و عبودیت حاصل می شود.

بنابراین، بر اساس روایات اسلامی، معنای حقیقی زندگی در بندگی خداوند، اطاعت از اوامر الهی، و تلاش برای کسب معرفت و قرب به ذات اقدس او نهفته است. زندگی دنیا، فرصتی ارزشمند برای رسیدن به این هدف متعالی است و انسان مؤمن باید با بهره گیری صحیح از این فرصت، گام در مسیر بندگی بردارد و به سعادت ابدی دست یابد.

مفهوم زندگی از نظر بزرگان: حکمت، فضیلت و خدمت به خلق

علاوه بر روایات دینی، سخنان بزرگان و اندیشمندان در طول تاریخ نیز، حاوی نکات ارزشمندی در باب مفهوم زندگی و معنا بخشیدن به آن است. این بزرگان، با تکیه بر تجربیات ارزشمند و اندیشه های ژرف خود، به زوایای گوناگون این پرسش بنیادین پرداخته و راهکارهای متنوعی را برای داشتن یک زندگی معنادار و هدفمند ارائه داده اند.

حضرت علی علیه السلام، به عنوان یکی از برجسته ترین شخصیت های تاریخ بشریت، در سخنان گهربار خود، بارها به مسئله معنای زندگی اشاره فرموده اند. ایشان در حکمت 37 نهج البلاغه می فرمایند: “لَیْسَتِ الرُّؤْیَةُ مَعَ الْأَبْصَارِ فَقَطْ إِنَّمَا الرُّؤْیَةُ مَعَ الْبَصَائِرِ”؛ “ديده تنها چشم سر نيست، بلكه ديده حقيقى، چشم دل است.”

این سخن ارزشمند، بر اهمیت “بصیرت” و “بینش” در درک حقیقت زندگی تأکید دارد. از نظر ایشان، زندگی سطحی و مادی، نمی تواند معنای حقیقی زندگی را برای انسان آشکار سازد. بلکه انسان باید با چشم دل و با بصیرت درونی، به عمق زندگی نگریسته و حقیقت آن را دریابد.

مولانا جلال الدین محمد بلخی، شاعر و عارف نامدار ایرانی، در اشعار عرفانی خود، به کرات به موضوع معنای زندگی پرداخته است. او در مثنوی معنوی می فرماید:

از کجا آمده ام، آمدنم بهر چه بود؟

به کجا می روم آخر، ننمایی وطنم

این ابیات زیبا، بیانگر حیرت و سرگشتگی انسان در برابر پرسش از مبدأ، مقصد و معنای زندگی است. مولانا در ادامه اشعار خود، به این پرسش ها پاسخ داده و راه رهایی از این سرگشتگی را، در عشق الهی و فنای در ذات حق می داند. از نظر مولانا، معنای حقیقی زندگی، در وصال به معشوق ازلی و ابدی، یعنی خداوند متعال، نهفته است.

سعدی شیرازی، شاعر و اندیشمند بلندآوازه ایرانی، در آثار خود، به اهمیت “فضیلت” و “خدمت به خلق” در معنا بخشیدن به زندگی، تأکید فراوانی داشته است. او در گلستان سعدی می گوید: “به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست / عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست”. این بیت زیبا، بیانگر دیدگاه وحدت وجودی سعدی و تأکید او بر عشق ورزیدن به همه مخلوقات الهی است. از نظر سعدی، خدمت به خلق و مهرورزی با دیگران، یکی از راه های مهم برای یافتن معنا و هدف در زندگی است.

خواجه عبدالله انصاری، عارف و صوفی بزرگ قرن پنجم هجری، در مناجات نامه خود، به زبان مناجات و نیایش، به پرسش از معنای زندگی پاسخ داده است. او در مناجات خود می گوید: “الهی! اگر تو را جویم، کجا یابم؟ و اگر تو را نیابم، کجا روم؟” این مناجات سوزناک، بیانگر اشتیاق وافر عارف به وصال الهی و جستجوی بی پایان او برای یافتن خداوند است. از نظر خواجه عبدالله انصاری، معنای حقیقی زندگی، در جستجوی دائمی خداوند و تلاش برای رسیدن به قرب الهی نهفته است.

علامه طباطبایی، فیلسوف و مفسر بزرگ معاصر، در آثار ارزشمند خود، به تبیین مفهوم زندگی معنادار از منظر اسلام پرداخته اند. ایشان در کتاب “المیزان فی تفسیر القرآن” با استناد به آیات و روایات، به این نتیجه می رسند که هدف اصلی زندگی انسان، رسیدن به کمال انسانی و قرب الهی است و این هدف، از طریق بندگی خالصانه خداوند و عمل به دستورات او محقق می شود.

نکات و ترفندهای غیر رسمی برای پیدا کردن معنای زندگی

خب، رسیدیم به قسمت خودمونی و کاربردی ماجرا. بعد از این همه حرفای جدی و سنگین، بذار ببینیم چطور می تونیم این حرفا رو تو زندگی خودمون عملی کنیم و یه کمکی به پیدا کردن معنای زندگی خودمون بکنیم:

• با خودت رو راست باش: اول از همه، با خودت صادق باش. ببین واقعاً چی از زندگی میخوای؟ هدفِ تهِ دلت چیه؟ ادا در نیار، دنبال چشم و هم چشمی نباش. خودت باش و ببین قلبت چی میگه.
• به داشته هات نگاه کن، نه نداشته هات: همیشه غصه نداشته ها رو خوردن، آدم رو از زندگی عقب میندازه. به جای این کار، یه نگاه به داشته هات بنداز. سلامتی، خانواده، دوستای خوب، هر چی که داری. قدرشونو بدون و شکرگزار باش. همین شکرگزاری خودش یه عالمه معنا به زندگی میده.
• یه کاری رو برای رضای خدا انجام بده: لازم نیست کارهای خیلی بزرگ و عجیب غریب بکنی. یه کار کوچیک، یه کمک کوچیک به یه نفر، یه لبخند به یه بچه، یه کار خیر پنهانی. این کارها، روح آدم رو جلا میده و به زندگی معنا می بخشه.
• دنبال یادگیری و رشد باش: همیشه تشنه یادگیری باش. کتاب بخون، کلاس برو، با آدمای دانا و با تجربه صحبت کن. هر چی بیشتر یاد بگیری، دنیات بزرگتر میشه و معناهای جدیدی تو زندگی پیدا میکنی.
• به طبیعت پناه ببر: وقتی حس میکنی خسته و ناامیدی، برو تو دل طبیعت. یه پارک، یه کوه، یه دریا. طبیعت، یه آرامش و یه معنای خاصی داره که هیچ جای دیگه پیدا نمیشه.

• ارتباط با خدا رو قوی کن: نماز بخون، دعا کن، با خدا حرف بزن. مهم نیست چطوری، مهم اینه که یه ارتباط صمیمانه با خدا داشته باشی. این ارتباط، یه نور و یه امید خاصی به زندگی میده.
• مهربون باش، هم با خودت، هم با بقیه: با خودت سخت نگیر. اشتباه کردی؟ اشکال نداره، از اشتباهت درس بگیر و دوباره شروع کن. با بقیه هم مهربون باش، گذشت داشته باش، ببخش و فراموش کن. مهربونی، کلید خیلی از قفل های زندگیه.
• دنبال کمال باش، نه بی نقصی: هیچکس کامل نیست، قرار هم نیست کامل باشیم. مهم اینه که همیشه دنبال بهتر شدن باشیم، هر روز یه قدم به سمت کمال حرکت کنیم. همین تلاش و کوشش، خودش یه معنای بزرگ به زندگی میده.
• زندگی رو یه سفر ببین، نه یه مقصد: زندگی یه مسیره، پر از فراز و نشیب. به جای اینکه فقط به فکر رسیدن به مقصد باشی، از خود مسیر لذت ببر، از تجربه ها درس بگیر، با چالش ها روبرو شو. زندگی، تو همین سفر کردنه که معنا پیدا میکنه.

جمع بندی و نکات پایانی

همانطور که مشاهده شد، روایات اسلامی و سخنان بزرگان، در یک نقطه مشترک به هم می رسند و آن نقطه، تأکید بر “بندگی خداوند” و “قرب الهی” به عنوان معنای حقیقی زندگی است. از این منظر، زندگی دنیا، فرصتی ارزشمند برای رسیدن به این هدف متعالی است و انسان باید با بهره گیری صحیح از این فرصت، در مسیر بندگی و عبودیت گام بردارد و به سعادت ابدی دست یابد.

در کنار بندگی و قرب الهی، بزرگان همچنین بر مفاهیمی همچون “حکمت”، “فضیلت”، “خدمت به خلق”، “عشق ورزیدن” و “جستجوی حقیقت” به عنوان عوامل معنا بخش به زندگی تأکید داشته اند. این مفاهیم، در واقع جلوه های مختلفی از بندگی و عبودیت الهی هستند و انسان با تحقق آنها در زندگی خود، می تواند به یک زندگی معنادار و هدفمند دست یابد.